Bộ phim “Dune”, được công chiếu gần đây, là một chuyển thể điện ảnh nổi bật của cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng cùng tên, ra đời vào năm 1965. Tác phẩm này không chỉ đưa người xem vào cuộc hành trình của Paul Atreides trên hành tinh Arrakis mà còn phản ánh những vấn đề xã hội, chính trị và tôn giáo đang diễn ra trên thế giới hiện đại.
Bối Cảnh của “Dune”
“Dune” diễn ra chủ yếu tại hành tinh Arrakis, nơi duy nhất trong vũ trụ có nguồn năng lượng quý giá mang tên hương dược. Hành tinh này không chỉ là nơi sinh sống của các nhân vật chính mà còn là trung tâm của mọi mâu thuẫn giữa các thế lực xung quanh quyền kiểm soát hương dược – nguyên liệu thiết yếu cho di chuyển liên không gian.
Nguyên tác của Frank Herbert được sáng tác trong bối cảnh lịch sử và văn hóa khu vực Trung Đông đang trải qua nhiều biến động. Ông chia sẻ: “Tôi là một người cuồng chính trị và tôi cũng chưa bao giờ thật sự rời khỏi báo chí cả. Tôi đang viết về những gì đang diễn ra – những hình ảnh ẩn dụ đó đã sẵn có ở trong (sách).” Qua tác phẩm, Herbert muốn chỉ ra những tương đồng giữa Arrakis và các vùng đất ở Trung Đông, nơi mà việc kiểm soát tài nguyên đã dẫn đến những cuộc xung đột chết chóc.
Tương Đồng Giữa Arrakis và Trung Đông
“Arrakis. Xứ cát. Một hành tinh sa mạc.” Đó là cách mà tác giả mô tả hành tinh này, nơi mà nước trở thành hàng hóa quý giá. Tại đây, mọi sự sống đều phụ thuộc vào hương dược – thứ năng lượng quyết định sự thịnh vượng của Đế Chế.
Hương dược được miêu tả như một nguồn năng lượng mạnh mẽ, với câu nói gợi nhớ đến thực tế rằng “Ai kiểm soát được hương dược là kiểm soát cả vũ trụ.” Sự quan trọng của hương dược khiến Arrakis trở thành mục tiêu tranh giành của nhiều thế lực, một tình huống tương tự như việc kiểm soát dầu mỏ tại Trung Đông trong thế kỷ 20.
Dầu mỏ lần đầu tiên được phát hiện và khai thác ở khu vực này vào năm 1927, khi Iraq trở thành nhà cung cấp lớn cho các thị trường phương Tây. Tuy nhiên, giống như dân tộc Fremen, người dân Iraq lại không được hưởng lợi từ nguồn tài nguyên nằm ngay trên quê hương của họ.
Phần đầu của bộ phim khép lại khi Paul Atreides đứng lên lãnh đạo người Fremen để lật đổ gia đình Harkonnen, lấy lại quyền kiểm soát Arrakis. Điều này gợi nhớ đến các cuộc nổi dậy tại Iraq trong những năm 1950 chống lại chính quyền và sự thao túng của các thế lực ngoại quốc.
Ngôn Ngữ và Văn Hóa
Frank Herbert không ngần ngại vay mượn các yếu tố văn hóa khác nhau để xây dựng thế giới trong “Dune”. Nhiều danh xưng và thuật ngữ trong văn hóa người Fremen được lấy cảm hứng từ tiếng Ả Rập và tiếng Do Thái. Ví dụ, những con giun cát khổng lồ được gọi là Shai-Hulud, một từ biến thể từ “Shay’-Khulud” trong tiếng Ả Rập có nghĩa là “Điều Bất Diệt”. Hay cái tên Chani, mang ý nghĩa “(Chúa Trời) chọn tôi,” trong tiếng Do Thái.
Những tên gọi như Muad’dib, Usul hay Lisan al-Gaib đều được lấy từ ngôn ngữ Ả Rập, cho thấy sự pha trộn văn hóa sâu sắc trong tác phẩm. Herbert giải thích rằng ông muốn khán giả hiểu rằng dù không gian của Dune không xác định cụ thể, nó vẫn mang đậm dấu ấn văn hóa mà ông đã vay mượn.
Quyền Lực và Tôn Giáo
Trong “Dune”, quyền lực không chỉ đến từ sự kiểm soát tài nguyên mà còn từ yếu tố tôn giáo. Các nữ tu Bene Gesserit đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập quyền lực thông qua niềm tin tôn giáo. Họ mong muốn tìm kiếm một Đấng Cứu Thế nhưng lại rơi vào vòng xoáy quyền lực mà chính họ tạo ra.
Paul Atreides, khi đến Arrakis, đã trở thành đối tượng được người Fremen tôn thờ như một vị thánh. Sự thờ phụng này càng làm tăng thêm sự tham vọng và sức mạnh của anh. Herbert từng nói: “Nếu bạn có thể kiểm soát những gì được cho đi (niềm tin, thông tin), bạn có thể chiến thắng bất kỳ cuộc tranh cãi nào.”
Điều này cho thấy tôn giáo, mặc dù được coi là cứu rỗi, cũng có thể trở thành công cụ để thao túng và kiểm soát con người.

Tình Yêu và Nhân Đạo
Bên cạnh những yếu tố chính trị và tôn giáo, “Dune” cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tình yêu trong cuộc sống con người. Nhân vật Jessica, một nữ tu của hội Bene Gesserit, đã từ bỏ mọi quy tắc vì tình yêu dành cho Công tước Leto và con trai Paul. Tình yêu của cô đã giúp cô vượt qua những cám dỗ quyền lực mà hội của mình đặt ra.
Công tước Leto cũng dần nhận ra rằng tình phụ tử dành cho Paul mới là điều quan trọng nhất. Việc Paul có trở thành lãnh đạo hay không không còn quan trọng bằng việc trở thành một người tốt, điều này cho thấy rằng tình người có sức mạnh hơn bất kỳ tham vọng nào.
Tình yêu giữa Paul và Chani trong phần tiếp theo của “Dune” sẽ trở thành một trong những bài học đau thương về sự hy sinh và trách nhiệm mà Paul phải chịu đựng trên con đường lãnh đạo Arrakis.
“Dune” không chỉ là một tác phẩm khoa học viễn tưởng hấp dẫn mà còn chứa đựng nhiều thông điệp sâu sắc về con người, quyền lực và văn hóa. Nó phản ánh những vấn đề nhức nhối của xã hội hiện đại, từ biến động chính trị đến sự thao túng tôn giáo, cùng với sức mạnh của tình yêu trong cuộc sống con người. Với bộ phim này, khán giả sẽ có cơ hội nhìn nhận lại bản chất của con người và những vấn đề toàn cầu đang tồn tại.